|
Majmuni koji su nekada živeli na Karibima su izumrli, a danas tu žive samo primati koje su doveli ljudi. U Africi su široko rasprostranjeni, s tim da najveći broj različitih vrsta doseže južno od Sahare. Na Madagaskaru se razvila posebna grupa primata, i svi su iz podvrste polumajmuna nelenjivaca. U Aziji žive na Arapskom poluostrvu (postoji mogućnost, da su jednu vrstu pavijana koji žive na tom području tamo doneli ljudi), Indijskom potkontinentu, Kini, Japanu i Jugoistočnoj Aziji. Istočna granica područja gde žive u Aziji su ostrva Sulawesi i Timor. U Evropi slobodno živi samo jedna vrsta, Berberski majmun (Macaca sylvanus) na Gibraltaru, medjutim i tu su populaciju verojatno ljudi doneli u ovo područje. Sa izuzetkom ljudi, drugih primata nema u severnoj Americi, najvećem delu Evrope, severnim i centralnim delovima Azije, na području Australije i Okeanije, kao ni na zabačenim ostrvima i polarnim područijima. Za razliku od nekih drugih grupa sisara, ljudi primate nisu u većoj meri naseljavali na druga područja. Izuzetak su pavijani u Arabiji, berberski majmuni na Gibraltaru, nekih ostrva Kariba i jedne grupe Macaca mulatta koji danas žive na Floridi. Iako su primati jedan relativno jasno određen red sisara, imaju vrlo malo takvih osobina koje se pojavljuju samo u tom redu i kod ni jednog drugog sisara. Veličina tela se kreće od samo 12 - 14 cm dugog i 40 grama teškog roda Microcebusa koji živi na Madagaskaru, i gorile koji može imati i do 275 kg. Generalno, majmuni iz grupe Strepsirrhini (prosečna težina 500 grama) su manji od grupe Haplorrhini (prosječna težina 5 kg), to je činjenica koja se zasniva na različitom vremenu dnevnih aktivnost. Kod nekih vrsta je vrlo izražen polni dimorfizam, tako da su mužijaci i dvostruko teži od ženki, a uz to se često razlikuju i bojom. Telo većine primata je pokriveno krznom, čija boja se kreće od bele preko sive do smeđe i crne. Dlanovi i tabani su kod većine vrsta goli, a neke vrste nemaju dlake niti na licu ili im je čak i cela glava gola (na primer uakari (Cacajao) iz porodice Pitheciidae). Od svih primata najmanje izraženu dlakavost ima čovek. Za primate su tipične relativno velike i prema napred okrenute oči. Imaju vrlo dobar vid i u odnosu na veličinu tela relativno veliki mozak. Najveće oči od svih primata imaju vrste iz roda Tarsus. Velika većina majmuna iz podreda Strepsirrhini (polumamuni nelenjivci) su noćne životinje i imaju mrežnicu prevučenu slojem koji se naziva Tapetum lucidum, a služi da reflektovanjem ostatka svetla pojačava vidljivost u mraku. Između podreda Strepsirrhini (koji se u nekim jezicima nazivaju "vlažnonosci") i podreda Haplorrhini (suprotno vlažnonoscima, ovu grupu nazivaju "suvonoscima") postoji razlika u građi rhinariuma. Kod "vlažnonosaca" on je pun žlezda i vlažan i odraz je vrlo razvijenog čula mirisa. Suprotno tome, suvonosci to nemaju, i njuh im je daleko manje razvijen.
Najstariji fosilni nalazi primata imaju formulu zuba 2 - 1 - 4 - 3 po jednoj polovini čeljusti, što znači da su imali dva sekutića, jedan očnjak, četiri prednja kutnjaka i tri kutnjaka, što znači da su imali ukupno 40 zuba. Najviše zuba recentnih vrsta primata imaju lemuri i kapucini čija je formula 2 - 1 - 3 - 3. Neki rodovi su zbog svog načina ishrane izgubili još neke zube. Majmuni Starog sveta, uključujući čoveka imaju formulu 2 - 1 - 2 - 3, što znači da imaju ukupno 32 zuba. Pre svega iz oblika kutnjaka se može izvući puno zaključaka o načinu ishrane pojedine vrste. Tako vrste koje se hrane pre svega voćem, imaju kutnjake okruglastog oblika. Kutnjaci kod vrsta koje bi se mogle nazvati bubojedima, su upadljivo šiljasti, dok kod vrsta koje se hrane pre svega lišćem, kutnjaci imaju oštre ivice kako bi lakše sažvakali tvrde listove. Kako većina primata živi na drveću, njihovi su udovi dobro prilagođeni takvom načinu života. Zadnji su im udovi gotovo uvek duži i snažniji od prednjih (izuzetak su giboni i čovekoliki majmuni) i imaju najveću ulogu u kretanju. I prsti prednjih i zadnjih udova su u najvećoj meri prilagođeni tim potrebama. Osobina svih vrsta primata (osim čoveka) je suprotnost nožnog palca ostalim prstima na stopalu. Jednako tako, većina vrsta koja se kreće granama kroz krošnje ima i palac na šakama suprotan ostalim prstima, dok se kod vrsta koje se sa grane na granu obešeni o prednje udove i uz to se hvataju i repom o grane, palčevi su se povukli tako da ih više nemaju (primer su sakati majmuni (Colobinae), kao i porodica Atelidae urlikavci, hvataši i vunasti majmuni). Prsti i na prednjim i na zadnjim udovima završavanju noktima umesto kandžama. Jedino polumajmuni nelenjivci imaju na drugom nožnom prstu kandžicu koja im služi za čišćenje i negu krzna. Dlanovi i tabani nemaju dlake i imaju područja koja su vrlo osetljiva na dodir. Velikom broju sisara koji žive na drveću rep je vrlo važan deo tela koji služi balansiranju i održavanju ravnoteže u krošnjama, pa tako i primatima. Međutim, rep se može povući ili potpuno nestati. Osim čovekolikih majmuna, koji generalno nemaju repove, dužina repa ili njegov nedostatak nema nikakvo značenje za utvrđivanje srodnosti među vrstama, jer se kod mnogih vrsta pojavljuje samo patrljak od repa sasvim nezavisno od razvoja. Čak unutar jednog roda postoje vrste nemaju rep ali i takve, kojima je rep duži od tela. Rep kojim se mogu hvatati za grane razvili su samo neki rodovi majmuna Novog sveta, hvataši i urlikavci. Njihov rep sa donje strane nema dlake, a snabdeven je vrlo osetljivim živčanim stanicama. Pretpostavlja se da su se primati razvili od životinja koje su nastanivale drveće. Još i danas postoji veliki broj vrsta primata koji jedva da ponekad siđu na tlo. Druge vrste žive delimično na tlu, a samo nekoliko vrsta žive isključivo na tlu. Pojednostavljeno, Strepsirrhini su uglavnom aktivni noću (uz pojedine izuzetke) dok su Haplorrhini, opet uz neke izuzetke, uglavnom dnevno aktivni. U odnosu na načine kretanja, ukupno gledajući, primati koriste sve postojeće načine kretanja. Pri tome, od vrste do vrste postoje razlike.
Primati su u najvećem broju slučajeva razvili složene oblike socijalnog ponašanja. Pravi samotnjaci su među primatima retki, čak i kod vrsta koje pretežno žive same (orangutan) područja na kojima obitavaju, preklapaju se reviri ženki sa revirom mužjaka, pa se kod parenja daje prednost partnerima sa tih preklapajućih područja. Neke druge vrste žive u dugogodišnjim monogamnim vezama (giboni, vunasti lemuri). Medjutim, većina primata ipak živi u grupama u kojima često vlada hijerarhija. Pri tom se mesto na hijerarhijskoj lestvici utvrđuje različito, zavisno od vrste. To može biti rezultat borbi između takmaca, starost, rodbinske veze ili na druge načine. I komunikacija i interakcija imaju vrlo značajnu ulogu u socijalnom životu primata. Većina vrsta je razvila niz glasova za obeležavanje teritorije, za potragu za članovima grupe, za pretnju ili upozorenje konkurentima i slično. Posebno su poznati prašumski "koncerti" urlikavaca, kao i "pesma" u duetu parova gibona.
Pretpostavlja se da su se preci primata hranili insektima, medjutim većina svih vrsta su danas biljojedi. Mnoge vrste se hrane pretežno voćem, a dopunjavaju ga lišćem, cvetovima, pečurkama, semenjem i drugim delovima biljaka. Mnoge vrste su svejedi, koji biljnu hranu dopunjavaju i životinjskom. Pavijani i šimpanze spadaju u rodove koji povremeno love i nešto veće sisare (zečeve, male primate). Primate odlikuje relativno dugo razdoblje skotnosti, dugotrajno razdoblje odrastanja mladunaca i dug život. Strategija ovih životinja je investiranje puno vremena u podizanje mladunaca, zato je i stopa razmnožavanja niska. Najkraće vreme skotnosti imaju patuljasti lemuri (Cheirogaleidae), a traje tačno 60 dana, dok je to kod većine vrsta između četiri i sedam meseci. Najduža trudnoća je kod gorila i traje devet meseci. Kod većine vrsta prevladava rađanje jednog mladunca. I kod vrsta koje rađaju više mladunaca retko se dogodi da ih bude više od dva, eventualno tri u jednom leglu.
Budući vlasnik morao bi biti emotivno zrela i uravnotežena osoba jer su majmuni jako inteligentni i senzibilni pa neće napredovati ukoliko nemaju dobre uslove života, a pod time ne mislim samo na prostor. Čak bih se usudila ići do te mere i reći da bi se za majmuna morali brinuti kao i za malo dete. Inače su neuredni i nemaju običaj da pospremaju svoj životni prostor. Vole bacati stvari po podu i vole igračke (što šarenije to bolje). Vole se igrati sa lutkama, automobilima, loptama - sve što im je u tom trenutku zanimljivo. Veterinara je dovoljno posećivati po potrebi, što znači kada primetite da sa majmunom nešto nije u redu. Kavez za majmuna mora biti ekstremno prostran - da u njega stanu grane sa zelenilom i kućica u kojoj će spavati. Posebno treba paziti na njihovo zdravlje jer su podložni velikom broju bolesti od kojih boluju i ljudi. Kapucin spada u porodicu Cebus. Postoje četiri vrste: cebus albifrons, cebus apella, cebus capucinus i cebus alivaceus. Prirodno stanište ovih majmuna je južna Amerika, a zavisno od vrste rasprostranjeni su na području Ekvadora, Kolumbije, Brazila, Venecuele te Amazone. Društvene su životinje i žive obično u grupama od 15 - 20 jedinki. Što se jelovnika tiče prvenstveno se hrane voćem, a upotpunjuju ga raznim beskičmenjacima, insektima, gušterima, pticama, ptičjim jajima i malim glodarima. U zatočeništvu im treba osigurati dovoljno velika prvenstveno visoka nastamba, u koju se može smestiti kućica, pojilica, posuda za hranu i naravno dovoljno mesta za kretanje. Kapucini su poznati po inteligenciji, a posebno po sposobnosti držanja oruđa. Kapucini se mogu dresirati za pomaganje osobama koje boluju od tetraplegije.
Molimo Vas da dobro razmislite pre nego što se odlučite na kupovinu takve egzotične životinje, jer se radi o živome biću, a ne o igrački koja će Vas uveseljavati 3 dana. Da li će te se odlučiti za mužjak ili ženku, izbor je samo na Vama. Još jednom napominjemo i skrećemo pažnju da je briga o njima veoma delikatna i zahtevna, tako da ukoliko niste u mogućnosti da preuzmete na sebe obavezu i zahteve koje iziskuje ovako inteligentno i senzibilno stvorenje, bolje je da u startu odustanete.
|
